I
İÇİNDEKİLER:
-Kısaltmalar ve Kaynakça I
-Kaydi Sistem Nedir 1-3
-Türkiye'de Kaydi Sistem 3-4
-Merkezi Kayıt Kuruluşu
A.Ş. 4
-Merkezi Kayıt Kuruluşu
A.Ş. Nin pay Sahipleri 4-5
-Merkezi Kayıt Kuruluşu
A.Ş. Üyeleri 5-6
-Merkezi Kayıt Kuruluşu
A.Ş. Ve Yatırımcı İlişkisi 6-7
-Merkezi Kayıt Kuruluşu
A.Ş. Nin Görev Ve Yetkileri 7-13
-Merkezi Kayıt Kuruluşu
Kayıtlarının
Üçüncü Kişilere Karşı
İleri Sürülebilmesi 13-14
-Kaydi Sermaye Piyasası
Araçlarının Haczi 14-15
KISALTMALAR:
MKK Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş.
SERPK Sermaye Piyasası Kanunu
SPK Sermaye Piyasası Kurulu
KAYNAKÇA:
Topuz GÖKÇEN Hisse Haczi ve
Satışı Ankara 2009
Moroğlu Erdoğan Makaleler II İstanbul
2006
YAYLA Ümit Bankacılar
Dergisi, Sayı 71, 2009
MANAVGAT Çağlar Sermaye Piyasası Kanunu'nun
10/A Maddesi Hükmüne Göre
Kaydi Sistemin Esasları 2001
MERKEZİ KAYDİ SİSTEM MKK
İnternet yayınları Yayın tarihi : 02.07.2013
Sürüm no : 5.1 İş ve Bilişim Uygulama İlke ve Kuralları
KUBİLAY Huriye Gazi
Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. XVII, Y.2013
İNTERNET SİTELERİ http://
www.spk.gov.tr www.mkk.com.tr
1-
KAYDİ SİSTEM NEDİR. (1)
Kaydi sistemin ana
kuruluşu”merkezi kayıt kuruluşudur” sermaye piyasası araçları üzerindeki
mülkiyet,intifa,rehin gibi haklar bu kuruluş tarafından yapılacak kayıtla ihdas
edilecek ve ihtiyati tedbir ve haciz gibi yargı kararları ile birlikte üçüncü
kişilere karşı ileri sürülebilecektir. Merkezi kayıt kuruluşu kayıtları adeta
sermaye piyasası araçlarının tapu sicili kaydı niteliğindedir.(1)1
Menkul kıymetlerin
kaydileştirilmesinde kurucu ve açıklayıcı olmak üzere iki sistem mevcuttur.
Kurucu kayıt isteminde kaydileştirilmiş hak üzerindeki mülkiyet hakkı sınırlı
ayni haklar ve hissenin haczi merkez veya sicilde yapılan kayıtla hüküm ifade
etmektedir. Açıklayıcı kayıt sisteminde ise , hakların doğumu bakımından
sicilin kurucu etkisi olmamakta sadece bildirici(açıklayıcı) etkisi sözkonusu
olmaktadır. Doktrinde Sermaye Piyasası Kanunu'na göre Merkezi Kayıt Kuruluşu
kayıtlarının kurucu mu yoksa açıklayıcı mıetki doğurduğu hususunda değişik
görüşler mevcuttur. Tekinalp'e göre Merkezi Kayıt Kuruluşu'nun kayıtları
bildirici nitelikte olup hiçbir şekilde kurucu etkiye sahip değildir. Manavgat
ise Merkezi Kayıt Kuruuşu'nun kayıtlarının kural olarak kurucu etkisinin değil
açıklayıcı etkisinin olduğunu savunmuştur. Turanboya'a göre ise kaydi hale
getirilmemiş ancak kanunun yürürlüğe girmesinden dolayı kaydi hale getirilecek
senetler bakımından sicile kayıt bildirici nitelik taşırken, yeni ihdas
edilecek olan varakasız senetler için sicile kayıt kurucu nitelik arz
etmektedir .(2)
SerPK’nun 10/A maddesinde
düzenlenen kaydi sistemde MKK kayıtlarına kurucu etki tanınmamış bir başka
deyişle açıklayıcı kayıt sistemi kabul edilmiştir. Maddede üçüncü fıkrası hariç
kurucu sisteme ilişkin herhangi bir hükme yer verilmemiş, hakkın kayıtla
doğması ve terkinle sona ermesi merkezdeki kayıtlara iyiniyetle
2
güvenenin hak sahibi
olması gibi kurucu sistemin temel taşlarını oluşturan düzenlemeler
yapılmamıştır. 3
Görüldüğü gibi, tartışmalar, Merkezin yapısı ve niteliği
üzerinde yoğunlaşmıştır. Kanun koyucunun tercihi özel hukuk tüzel kişiliğini
benimseme yönünde olmakla beraber, aksi görüşler resmi sicil modeli ya da
Sermaye Piyasası Kurulu'nun karar alma mekanizmasında belirleyici olduğu en
azından yarı kamusal bir yapı modeli üzerinde odaklanmıştır. Resmi sicil
modeli, tapu sicilinin yapısına kıyasen ancak kurucu kayıt sistemi içerisinde
savunulabilir. Diğer taraftan, Sermaye Piyasası Kurulu'nun karar alma
mekanizmasında belirleyici olduğu bir modelin, açıklayıcı kayıt sistemi
içerisinde uygulanması mümkündür. Ancak ister kurucu kayıt ister açıklayıcı
kayıt sistemi uygulansın, kaydi sistemde Merkez fonksiyonu üstlenecek kuruluş
için en uygun yapı, piyasa katılımcıları olan aracı kuruluşların ve kaydi
araçları ihraç eden ihraççıların ortak veya üye olduğu özel hukuk tüzel
kişiliğidir. Zira bu tip merkezlerde, yatırımcıların kayıtları tutulmakla
birlikte, işin niteliği gereği yatırımcılar doğrudan doğruya merkezle ilişki
içerisinde olmamakta, aracı kuruluşlar ve ihraççılar aracılığıyla işlemler
yürütülmektedir. Sermaye piyasası araçlarının kaydı gibi teknik bir işin,
bu işi meslek edinmiş sınırlı sayıda
kuruluş tarafından yürütüldüğü Merkezin, sorumluluk sistemini emin biçimde
kurmak kaydıyla, bu kuruluşların üyeliği veya ortaklığından oluşması, işlerin
etkinliğini ve dinamiğini sağlamak bakımından en doğru çözümdür. Elbette bu
yapının içerisine, düzenleyici ve denetleyici kamu otoritesinin, bu amacına
uygun biçimde ve ölçüde dahil edilmesi de mümkündür. Nitekim yabancı ülke
uygulamalarına bakıldığında, kurucu kayıt sistemini benimsemiş ülkelerde bile,
merkezlerin, borsa üyeleri, borsa tüzel
kişiliği, ilgili diğer mali kurumlar ve sermaye piyasasının düzenleyici
otoritelerinin ortak veya üye sıfatıyla oluşturduğu özel hukuk tüzel
kişilikleri niteliğinde olduğu görülmektedir. Sermaye Piyasası Kanunu md.lO/A
hükmünde kanun koyucunun tercihi, özel hukuk tüzel kişiliği yönünde konmuştur.
Böylece resmi sicil ya da kamu
tüzel kişiliği modelleri reddedilmiştir. Ancak
özel hukuk tüzel kişiliğinin ne şekilde
3
ve nasıl bir
kompozisyonda oluşturulacağı yönünde, Kanun hükmünde herhangi bir
açıklık yoktur. Yapının,
anonim ortaklık modeline dayandırılması, uluslararası standartlara ve işin
niteliğine uygundur. Ayrıca Merkezin, Yatırımcıları Koruma Fonu ve tedrici
tasfiye ile ilgili olarak üstlendiği fonksiyonlar da gözönüne alındığında,
piyasa katılımcılarının yer aldığı, etkin bir kamu gözetimi ve denetiminin
sağlandığı bir anonim ortaklık modelinin uygunluğu, daha belirgin biçimde
ortaya çıkacaktır. (4) 4
2-
TÜRKİYE’DE KAYDİ SİSTEM
15.12.1999 tarih ve 4487
sayılı kanun ile SerPK’na eklenen 10/A maddesi ile kaydi sistemin yasal
çerçevesi belirlenmiştir. Kanunun 10/A maddesi hükmü kaydi hakların Merkezi
Kayıt Kuruluşu (MKK) nezdinde izlenmesini öngörmektedir. MKK özel hukuk tüzel
kişiliğine haizdir ve Kurulun gözetim ve denetimi altındadır. Kanunda geçiş
dönemi hariç tam kaydi sistem benimsenmiş, aynı ihraçcının kısmen kaydi kısmen
fiziki senet ihracına cevaz verilmemiştir. Ancak geçici 6. maddede geçiş
döneminde hak sahibinin isteğine bağlı olarak kısmi kaydi sistem uygulama alanı
getirilmiştir. Esasa ilişkin bu düzenlemelerin dışında MKK’nın kuruluş faaliyet
ve çalışma esaslarının Bakanlar Kurulu yönetmeliği ile belirlenmesi ve
kayıtların yapılmasına ilişkin usul ve esasların Kurul tarafından çıkarılacak
ayrı bir tebliği ile belirlenmesi hükme bağlanmıştır. Anılan madde uyarınca
hazırlanan 21.06.2001 tarihli “Merkezi
Kayıt Kuruluşunun Kuruluş, Faaliyet, Çalışma ve Denetim Esasları Hakkında
Yönetmelik” (MKK Yönetmeliği) MKK’nın bir “anonim ortaklık” şeklinde
kurulmasını öngörmüştür. Kurul tarafından hazırlanan MKK ana sözleşmesinin,
26.09.2001 tarihli Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde yayınlanması ile MKK
faaliyetlerine başlamıştır. Kurul tarafından çıkarılan Seri: IV, No:28 sayılı
4
“Kaydileştirilen Sermaye Piyasası Araçlarına İlişkin Kayıtların
Tutulmasının Usul ve Esasları Hakkında Tebliğ” (Kaydileştirme Tebliği)
22.12.2002 tarihli Resmi
Gazete’de yayımlanarak
yürürlüğe girmiştir. SerPK’nun 10/A ve Geçici 6’ncı maddeleri ilgili mevzuatın
hiyerarşik olarak en üst normları olarak kaydi sistemde sermaye piyasası
araçlarının ve bunlara ilişkin hakların kaydının tutulmasına ilişkin esasları
belirlemiştir. MKK Yönetmeliği anılan kanun maddelerine göre bir alt düzenleme
olup, MKK’nın çalışma esasları, görev ve yetkileri ile MKK üyelik şartları bu
yönetmelikle belirlenmiştir. Üyelerin MKK nezdindeki hesap türlerine,
işlemlerine vb. konulara ilişkin kaydi sistem kuralları ise SPK tarafından
çıkarılan Kaydileştirme Tebliği ile düzenleme alanı bulmuştur.5
3- MERKEZİ KAYIT
KURULUŞU A.Ş.
Belgeye dayalı sermaye piyasası aracı
sayısındaki artış nedeniyle, tarihi gelişim süreci içerisinde bu belgelerin
saklanması külfetini bertaraf etmek için kaydi sistem adı verilen bir sisteme
geçilmiştir. Sistemin özelliği, belge yerine dijital ortamda kayıtların tutulması
suretiyle sermaye piyasası araçları üzerindeki hakların aktarımına ve
muhafazasına olanak sağlamaktır. Ülkemizde SerPK 10/A maddesi (6362 sy kanun
13. maddesi)ile sermaye piyasası araçları ve bunlara ilişkin hakların özel
hukuk tüzel kişisi olan bir Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) tarafından kayden
izleneceği hükme bağlanmıştır. Anonim şirket şeklinde kurulan MKK’ya kimlerin
ortak olabileceği mevzuatta düzenlenmiştir. Mevcut ortak yapısı itibariyle kamu
payı ağırlıklı bir şirkettir. MKK, kayda alınan sermaye piyasası araçlarına
ilişkin kayıtları bilgisayar ortamında ihraççılar, aracı kuruluşlar ve hak
sahipleri itibariyle tutmaktadır.
3-1- MERKEZİ KAYIT
KURULUŞU A.Ş. NİN PAY SAHİPLERİ
5
Merkezi Kayıt Kuruluşunun
Kuruluş, Faaliyet,Çalışma ve Denetim Esasları Hakkında Yönetmelik Madde 6 göre
MKK da İstanbul Menkul Kıymetler Borsası,
Kanuna göre kurulan diğer
borsalar Takasbank, Türkiye Sermeya Piyasası Aracı Kuruluşlar Birliği ve bu
kuruluşları temsile yetkili gerçek kişiler kurucu ortak olabilir.
3-2- MERKEZİ KAYIT
KURULUŞU ÜYELERİ
Merkezi Kayıt Kuruluşunun
Kuruluş, Faaliyet,Çalışma ve Denetim Esasları Hakkında Yönetmelik 11. maddesine
göre MKK'ya finansal piyasalarda faaliyet gösteren aracı kurum ve bankalar,
sermaye piyasası aracı ihraç eden yerli ve yabancı ihraççı kuruluşlar, yetkili
takas ve saklama kuruluşları ile Sermaye Piyasası Kurulu tarafından belirlenen
diğer kuruluşlar üye olabilmektedir.
Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankasına, talebi üzerine özel üyelik statüsü verilir. Yönetmeliğin üyelerin
yükümlülüklerine, disiplin cezalarına, üyeliğin geçici durdurulması ve
iptaline, gözetim ve denetime ilişkin hükümleri Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankası hakkında uygulanmaz.
Merkezi Kayıt Kuruluşu'na
üye olunması için asgari koşullar Merkezi Kayıt Kuruluşu tarafından tespit
edilmiş olup, bu nitelikler:
• MKK tarafından belirlenen teknik
donanım ve güvenlik sistemine sahip olmaları,
•
Yeterli
sayıda ve nitelikte personel istihdam etmeleri,
•
Üyelik
Giriş aidatını yatırmaları,
•
Yönetim
Kurulu tarafından belirlenip, Sermaye Piyasası Kurulunca onaylanan diğer
şartları taşımaları gerekmektedir.
Yukarıda belirtilen şartlara ilave olarak aracı
kuruluşların, Sermaye Piyasası Kurulu
(6)
tarafından verilen alım satım aracılığı veya sermaye piyasası aracı saklama yetki belgesine sahip olmaları zorunludur.
Bahsi geçen temel
özelliklerin dışında Merkezi Kayıt Kuruluşu tarafından bu özelliklere haiz
olunduğunun ispatlanabilmesi için bu
çalışmanın sınırlarını aşacak miktarda belge ve bilgi talebinde
bulunulmaktadır. İstenen belgeleri sadece ismen zikretmek gerekirse üyelik
başvuru formu şirket ana sözleşmesi üyelik taahhütnamesi imza sirküleri üyeliğe giriş aidatı dekontu MKK temsilci atama evrakı ve/veya başka
üyeler adına ortak sorumluluk taahhütnamesi
kurul kayıt belgesi ve kayda alma yazısı veya payların kurul kaydında
olduğuna dair kurul yazısı ISIN kodu
bildirimi ihraççının, paylarını uluslararası bir numaralandırma sistemi ile
kaydi sistemde takip edebilmesi amacıyla imkb takas ve saklama bankasına
(takasbank) ısın kodu almak için başvurması gerekmektedir. ihraççının
sermayesi, örneğin a ve b olarak gruplara ayrılmışsa her grup kodu için ayrı
ısın kodu, sermaye gruplara ayrılmadıysa tek ısın kodu için takasbanka
başvurması gerekmektedir. takasbank tarafından tahsis edilen ısın kodlarının
ihraççı tarafından mkkya yazılı olarak bildirilmesi gerekmektedir.
Üyelikten ayrılmak
isteyen kuruluş, durumu yazılı olarak MKK'ya bildirmek zorundadır. MKK yönetim
kurulunun kararı ile üyelik sona erer. Ayrılan üye nezdinde tutulan kayıtların,
diğer üyelere devredilme usul ve esasları MKK yönetim kurulunca belirlenir.
3-3- MERKEZİ KAYIT
KURULUŞU A.Ş. VE YATIRIMCI İLİŞKİSİ
Yatırımcı
hesapları, Merkezi Kaydi Sistem'de (MKS) Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. (MKK)
üyeleri olan aracı kurum ve bankalar tarafından açılır. Sistemde her yatırımcı
için ayrı ve tek bir sicil numarası üretilir. MKS'de yatırımcı hesabı açılması,
üyelerin altında hesap tanımlanması ve tanımlanan hesaba ilişkin kimlik
bilgisinin iletilmesi adımlarından oluşur. 6 7
Yatırımcıların
doğrudan MKK'da hesap açtırma ve işlem yapma imkanı
bulunmamaktadır.
Yatırımcılar alım satım, virman vb.
işlemleri için talimatlarını bu
üyelerden tercih ettiklerine verebilirler.
Yatırımcıların Alo-MKK,
MKK-Web, Çağrı Merkezi ve SMS seçeneklerinden birisi ile MKK tarafından
kendilerine verilecek sicil ve şifre bilgilerini kullanarak, hesapları üzerinde
yatırımcı blokajı uygulamaları, genel kurul toplantılarına yönelik blokaj
uygulamaları veya hesaplarına ilişkin bilgi alma imkanları mümkündür.
Yatırımcı
hesapları üzerinde belirtilen blokaj işlemleri dışında işlem yapma yetkisi sadece üyelere tanınmış bir yetki olup, yatırımcılar blokaj işlemi dışında
kendi hesapları üzerinde herhangi
bir işlem gerçekleştiremez.
Blokaj
işlemi ile yatırımcı serbest hesabındaki kıymetler, yatırımcı hesabı altındaki Yatırımcı Blokaj alt hesabına aktarılır.
Kıymetlerin blokaj hesabına aktarımının 20:00-08:00
saatleri arasında yapılması esastır. Diğer taraftan yatırımcılar gün içinde herhangi bir saatte blokaj işlemine
ilişkin talimatlarını MKK'ya iletebilirler. Bekleyen
talimatlar, üye işlemlerinin tamamlanmasının ardından gün sonunda ilave bir işleme gerek kalmaksızın
gerçekleştirilir.
Genel
kurul blokaj yöntemi ile ihraççı şirket genel kurul toplantılarına, yatırımcıların katılımının kolay bir şekilde sağlanması ve ihraççıya en sağlıklı
ortaklık bilgilerinin
iletilmesi amaçlanmaktadır.
4- MERKEZİ KAYIT
KURULUŞU A.Ş. NİN GÖREV VE YETKİLERİ
Merkezi Kayıt Kuruluşu
A.Ş. nin görev ve yetkileri temel olarak Merkezi Kayıt Kuruluşunun Kuruluş,
Faaliyet,Çalışma ve Denetim Esasları Hakkında Yönetmeliğin
8
7. maddesinde, SerPK nun
3. maddesinin p bendinde ve aynı kanunun 81. maddesinde açıklanmış olup buna
göre :
A) SERMAYE PİYASASI
ARAÇLARINI VE BUNLARA BAĞLI HAKLARI,
BİLGİSAYAR ORTAMINDA,
ÜYELER VE HAK SAHİPLERİ İTİBARİYLE KAYDEN İZLEMEK,
MERKEZİ KAYIT KURULUŞU
A.Ş. KAYITLARININ TUTULMASI
Kaydi sistemde hesap
yapısı ve işlem akış süreci esas itibariyle SPK tarafından belirlenmekte olup,
bu düzenleme SPK tarafından çıkarılan Seri: IV, No:28 sayılı “Kaydileştirilen
Sermaye Piyasası Araçlarına İlişkin Kayıtların Tutulmasının Usul ve Esasları
Hakkında Tebliğ” (Kaydileştirme Tebliği) ile yapılmış bulunmaktadır. Tebliğin
öngördüğü hesap yapısı ve işlemleri aşağıda özetlenmiştir.
Her türlü işlemin üyeler
aracılığıyla elektronik ortamda yapılması ve işlemlerin katılımcılar tarafından
uzaktan erişimle yürütülmesi esastır. Bu nedenle, üyelerden işlemlere ilişkin
basılı belge istenmesi istisnalar dışında söz konusu değildir. Bunun için
oluşturulan “Merkezi Kayıt Sistemi” adı verilen elektronik sistem ile çeşitli
hesaplar ile hak sahiplerinin durumları izlenmekte ve kaydedilmektedir.
İHRAÇCILAR İÇİN
AÇILABİLECEK HESAPLAR
-- ihraçcı havuz
hesabı:
İhraç edilecek kaydi
sermaye piyasası araçlarının halka arz süresi boyunca takibi havuz hesabında
yapılır ve halka arz süresinde kaydi sermaye piyasası araçlarının satılması ile
satışa konu olan tutarlar, ilgili hesaplara yapılacak kayıt neticesinde bu
hesaptan düşülür.
(9)
-- ihraçcı ortak
hesabı:
Ortak hesabına sadece
daha önce Borsada işlem görmemiş payların kayıtları yapılabilir. Bu hesaptaki
kaydi sermaye piyasası araçları, ihraççının verdiği bilgiler doğrultusunda
türleri ve hak sahipleri itibariyle tutulur.
-- ihraçcı bilinmeyen
ortak hesabı:
Bilinmeyen ortak hesabı,
kaydi dönüştürme aşamasında, hak sahiplerinin ihraçcı tarafından bilinmemesi
durumunda, bu nitelikteki payların toplu olarak izlenmesi amacı ile
oluşturulur. Bu hesapta izlenen sermaye piyasası araçlarının fiilen
kaydileştirilmesi durumunda, ihraççı, hak sahiplerine ilişkin kayıtların
tutulması amacı ile MKK’na bildirimde bulunur. MKK, dönüşüm üzerine, hak
sahibinin talebine bağlı olarak, ilgili hesaba kaydı gerçekleştirir.
ARACI KURULUŞLAR İÇİN
AÇILABİLECEK HESAPLAR
-- aracı kuruluş havuz
hesabı:
Havuz Hesabı, aracı kuruluşun
hesap sahibinin vekili sıfatıyla takas işlemlerini yerine getirmesi için
kullanılır.
-- aracı kuruluş
yatırımcı hesabı:
Yatırımcı hesabı, hak
sahibi adına açılmış hakların izlendiği hesaptır.
TAKASBANK İÇİN AÇILAN
HESAPLAR
-- takas havuz hesabı:
Takas havuz hesabı, takas
ve saklama kuruluşunun, vekil sıfatıyla üyelerin takas işlemlerini
gerçekleştirmesi için kullanılır
-- havuz hesabı: (10)
Havuz Hesabı, yetkili
takas ve saklama kuruluşunun hesap sahibinin vekili sıfatıyla takas işlemlerini
yerine getirmesi için kullanılır.
-- yatırımcı hesabı :
Yatırımcı hesabı, hak
sahibi adına açılmış, hakların izlendiği hesaptır.
Burada bahsi geçenler
dışında Merkezi Kayıt Kuruluşu tarafından merkezi kayıt sisteminde elektronik
ortamda birçok alt hesaplar açılmakta olup her bir hesap sahibi ve hesap türü
için özel elektronik kodlar üretilmektedir. Örneğin bir yatırım hesabının haczi
halinde buna ilişkin bir alt hesap oluşturulması ya da rehin sözkonusu ise buna
ilişkin bir alt hesap oluşturulması gibi.
B) Kayıtların üyeler itibariyle
tutarlılığını izlemek, tutarsızlık ve kaydi sisteme ilişkin düzenlemelere
aykırılık tespiti halinde üyeler nezdinde gerekli düzeltmelerin yapılmasını
istemek ve durumu derhal Kurul'a bildirmek, sistemin güvenli çalışmasını
sağlayacak önlemler almak ve uygulamak,
C) Kayıtların mevzuatta öngörülen
çerçevede gizliliğini sağlamak,
D) Kurul tarafından Kanun'un 10/A
maddesine göre kaydı tutulmasına karar verilen sermaye piyasası araçlarının
kaydileştirilmesine ilişkin işlemleri yapmak, öngörülen sürenin sonuna kadar
teslim edilmeyen araçların yönetime ilişkin haklarını kullanmak ve mali
haklarını kayden izlemek,”
6362 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun 13/4 maddesinde belirtildiği üzere; Merkezi Kayıt Kuruluşu tarafından 28
Kasım 2005 tarihinden itibaren
izlenmeye başlanan pay senetleri, 31 Aralık 2012 tarihine kadar Merkezi Kayıt Kuruluşu’na teslim edilmedikleri
takdirde, bu senetlerin Yatırımcı Tazmin
(11)
Merkezi’ne yasal olarak
intikal etmesi ve bu durumda paydan doğmuş olan hakların
kendiliğinden
sona ermesi hükme bağlanmıştır.
6111 sayılı Kanun’un
157nci maddesiyle değiştirilen ve ek yapılan; 2499 sayılı Sermaye Piyasası
Kanunu’nun Geçici 6ncı maddesi hükmünün, eleştirilere rağmen, 30.12.2012 tarihli
ve 28513 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren
6362 sayılı Sermaye
Piyasası Kanunu’nda benzer bir hükümle (6362 sayılı SPK m.13 (4)) tekrarlandığı
görülmektedir. Sermaye piyasası araçlarının; bu arada, pay senetlerinin kayıt
altına alınması amacıyla yapılan düzenlemeler, sermaye piyasasını kayıt altına
almayı, işlemlerin süratle ve güvenle yapılmasını sağlamayı hedefl emeleri
bakımından olumlu karşılansa75 da pay senetlerini zamanında Merkezi Kayıt
Kuruluşuna teslim etmeyen kişilerin ortaklık haklarını, karşılıksız olarak
yitirmelerine yolaçtıkları için eleştirilmeye açıktırlar. Pay senetlerinin,
sebebe
bağlı,
bildirici/açıklayıcı nitelikte senetler olması; payın, pay senedi ile değil,
anonim ortaklığın veya sermaye artırımının tescili ile doğması, paydan doğmuş
haklar kendiliğinden sona ermiş sayıldıktan sonra tekrar satışının yapılması
eleştirilerin haklı dayanaklarını oluşturur. Bu durumda en azından paydan doğan
hakların sona erdirilmesi esası yerine teslim edilmeyen payların, bu paylardan
doğan mali hakların alacak hakkına dönüştüğü varsayılarak TBK. m.126, f.4’deki
beş yıllık zamanaşımı
süresi içinde anonim
ortaklık kayıtlarında görünen kişiler adına özel bir hesapta izlenmesi ve
gerçek hak sahiplerine bu süre içinde başvurmaları halinde haklarına kavuşma
olanağının tanınması uygun bir çözüm yolu olabilirdi. Kaydileştirme sürecini
özen yükümlülüğüne uygun olarak yürütemeyen yöneticilerin hak kaybına uğrayan
eski ortaklarına karşı sorumlu tutulmaları yoluna gidilebilir. Söz konusu pay
senedi sahiplerinin, kaydileştirilmek üzere pay senetlerini zamanında yatırım
kuruluşuna teslim etmeleri halinde yatırımcıları tazmin esasları çerçevesinde
korunmaları mümkündür. Merkezi Kayıt Kuruluşu ve üyelerinin, kayıtların yanlış
(12)
tutulmasından dolayı hak
sahiplerinin uğrayacağı zararlardan kusurları oranında sorumlu oldukları 6362
sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nda açıkça düzenlenmiş bulunmaktadır 7
E) Yatırımcıları Koruma Fonunu idare
ve temsil etmek, mevzuat gereğince Fon adına yapılması gereken işlemleri
yapmak,
06.12.2012 tarih ve 6362
sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun (Kanun) 82 nci maddesinde yatırım
kuruluşlarının sermaye piyasası faaliyetinden kaynaklanan nakit ödeme veya
sermaye piyasası araçları teslim yükümlülüklerini yerine getiremediğinin veya
kısa sürede yerine getiremeyeceğinin tespit edilmesi halinde SPK’nın tazmin
kararı alacağı düzenlenmiş olup, Kanun’un 83 üncü maddesi ile yatırımcıların
Kanun’daki şartlar çerçevesinde tazmini amacıyla kamu tüzel kişiliğini haiz
Yatırımcı Tazmin Merkezi (YTM) kurulmuştur. Tazminin kapsamını, yatırımcılara
ait olan ve yatırım hizmeti ve faaliyeti veya yan hizmetler ile bağlantılı
olarak yatırım kuruluşu tarafından yatırımcı adına saklanan veya yönetilen
nakit ödeme veya sermaye piyasası araçlarının teslim yükümlülüklerinin yerine
getirilmemesinden kaynaklanan talepler oluşturur. Yatırımcıları tazmin kararı
verilen kuruluşların yatırımcıları, bu madde kapsamında tazmin talep etme
hakkına sahiptir. Hak sahibi her bir yatırımcıya ödenecek azami tazmin tutarı
yüz bin Türk Lirasıdır. 8
F) Kurul tarafından tedrici
tasfiyelerine karar verilen aracı kurumların tasfiye işlemlerini Yatırımcıları
Koruma Fonu adına ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde yürütmek,
Aracı
Kurumların Tedrici Tasfiye Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik ve Sermaye Piyasası Kanunu uyarınca haklarında
tedrici tasfiye kararı verilen aracı
13
kurumların
malvarlığını işin niteliğine göre aynen veya nakde çevirmek suretiyle elde
edilen bedeli tahsis ederek, Kanun çerçevesinde yaptıkları sermaye piyasası
faaliyetleri nedeniyle müşterilerine karşı olan nakit ödeme ve sermaye piyasası
araçları teslim yükümlülüklerinin Yatırımcıları Koruma Fonu tarafından tasfiye
edilmesi Merkezi Kayıt Kuruluşunun görevlerindendir.
G) Kurul tarafından sermaye piyasası
mevzuatı, çerçevesinde verilen diğer görevleri
ve düzenlemelerin
gerektirdiği işlemleri yapmaktır.
H) MKK üyeleri veya üyelerle MKK arasında
sistemin işleyişine ilişkin olarak çıkabilecek uyuşmazlıkların çözümünde
tarafların 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu çerçevesinde tahkim
sistemini kullanabilmelerine yardımcı olmaktır.
5- MERKEZİ KAYIT
KURULUŞU KAYITLARININ ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE KARŞI İLERİ SÜRÜLEBİLMESİ :
Kaydileştirilen Sermaye Piyasası Araçlarına İlişkin
Kayıtların Tutulmasının Usul ve Esasları Hakkında Tebliğ”23. Maddesine göre Kaydi sermaye
piyasası araçları üzerindeki hakların üçüncü kişilere karşı ileri
sürülebilmesinde MKK'ya ilgili üye tarafından yazılı ya da MKK'ca belirlenecek
elektronik yöntemlerle yapılan bildirim tarihi esas alınır.
Aynı Tebliğin 19. maddesine
göre “ kaydi sermaye piyasası araçları üzerine teminat, rehin ve intifa hakkı
kurulmasına ilişkin olarak tarafların bu hakkın tesis edildiğine ilişkin
belgeleri ilgili üyelere vermeleri üzerine ilgili üyelerce durum derhal MKK
kayıtlarına yansıtılır.
14
Tebliğin her iki
hükmünden de çıkarılacak sonuç kaydi sermaye piyasası araçları üzerine etki
eden işlemler doğrudan MKK tarafından değil üyeleri aracılığı ile
yapılmaktadır.
Tebliğ’in 19’uncu
maddesinde kayden izlenen sermaye piyasası araçlarının teminat ve rehin
işlemlerine konu edilmesi halinde hangi hesapta izlenecekleri düzenlemiştir.
Tebliğin Kapsam başlıklı
2. maddesi uyarınca Tebliğin kapsamı kaydi sermaye piyasası araçları ve bunlara
ilişkin hakların kaydı olarak
belirlemiş olup, bu haklar SPKn 10/A maddesinin madde gerekçesinde yer aldığı
şekliyle “ayni” haklardır. Medeni Kanunumuzda yer bulan ve birer ayni hak olan
rehin ve intifa haklarının MKK nezdinde kaydının ne şekilde tutulacağının Kaydi
Sistem Tebliğinde
düzenlenmesi eşyanın tabiatı
gereği olmakla birlikte, hukuki içeriği anlaşılmayan ve menkul rehninden başka
bir hakkı ifade ediyormuşçasına farklı şekilde düzenlemeye tabi kılınan
“teminat” kavramının (içeriğinin anlaşılır kılındıktan sonra dahi)
düzenleneceği yer, kaydi sistem tebliği olmamalıdır. Kayıtlarının kurucu değil,
bildirici olduğu doktrinin tümü tarafından kabul görmüş olan MKK sistemine,
sermaye piyasası aracı ve bunlara ilişkin haklar (ayni haklar) dışında kalan,
“bağış, kira, leasing, vb.” şahsi hukuki ilişkilerin MKK’ya bildirilmesinin
herhangi bir dayanağı olmadığı gibi bu bildirim üzerine MKK tarafından
yapılacak olası kayıt Türk hukuku çerçevesinde bunları tüm üçüncü kişilere
karşı ileri sürülebilir bir üstün hak haline getirmeyecek bunlara ayni hak olma
özelliği katmayacaktır. Uygulamada “teminat” sözcüğünün doğrudan menkul
rehninin getirdiği tüm korumaları teminat sahibine sağladığı şeklinde bir kanı
mevcut olmakla birlikte, teminat Medeni Kanun hükümlerine uygun kurulmuş
“menkul rehni” ile desteklenmedikçe, şahsilik özelliğinden sıyrılamayacak
-gerideki hukuki ilişkiye ayni hak niteliği katacak şekilde-MKK’ya yapılan bu
tür bildirimler özel bir koruma getirmeyecektir. Kaydi sistem tebliğinde de
“teminat” kavramının içeriği ve şekli muğlak olup hukuki vasıflandırması
yapılabilecek şekilde düzenlenmemiştir.9
15
5- KAYDİ SERMAYE PİYASASI ARAÇLARININ HACZİ
Kaydileştirilen Sermaye Piyasası Araçlarına İlişkin
Kayıtların Tutulmasının Usul ve Esasları Hakkında Tebliğ 22. Maddesine göre Her türlü haciz ve
tedbir işlemi ilgili yatırımcı katılımcı ve ortak hesaplarında ayrı bir alt
hesap oluşturulması sureti ile MKK üyelerince uygulanır. Eğer haciz veya tedbir
kararı doğrudan Merkezi Kayıt Kuruluşuna iletilmiş ise MKK ilgili hesabı
hareketsizleştirir ve ilgili üyeye üyeye hak sahipliği durumunu teyit için
bildirimde bulunur. Eğer İlgili üye tarafından izleyen işgünü saat:12:00 a
kadar teyide ilişkin bilgi verilmez ise MKK kendi kayıtlarında görünen kıymetler
üzerinde işlem tesis eder.
MKK tarafından uygulanan
haciz, sadece MKK tarafından kaldırılabilir . Üyenin uyguladığı haciz ise
iptale veya fekke ilişkin icra müdürlüğü kararının MKK'ya iletilmesi durumunda
MKK tarafından kaldırılabilir ve üyeye işleme ilişkin bilgi mesajı
gönderilebilir.
Kaydi hisselerin MKK
sisteminde daha önceden haczedilmesi halinde, bu hacze iştirak etmek mümkündür.
Ancak haczedilen hisse senetleri teminata verilemez,ödünç işlemine konu
edilemez ve bunlar üzerinde intifa hakkı tesis edilemez.10
MKK tarafından 02.06.2011
tarihinde yayınlanan 417 sayılı duyuru ile Bu
tarihten itibaren adli ve idari merciler tarafından MKK ya gönderilen taleplere
istinaden MKK tarafından işlem tesis edilemeyeceği, haciz kaldırma bildirimleri
dahil olmak üzere söz konusu taleplerin gereği adli ve idari merciler
tarafından bu talebin tebliğ edildiği üye tarafından yerine getirileceği
duyurulmuş olup bunun üzerine Adalet Bakanlığı Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü tarafından adli mercilere Anılan Kanun
16
hükmü
uyarınca 01/06/2011 tarihinden itibaren tedbir, haciz ve benzeri her türlü
idari ve adli talebin hangi maksatla olursa olsun Merkezi Kayıt Kuruluşuna
gönderilmemesi gerektiği, bu tarihten sonra adli ve idari talebe yönelik işlem
tesisi (her türlü sorgulama yapılması, haciz uygulanması, iflas uygulanması,
yanıt müzekkeresi hazırlanması vb.) imkanı kalmayacağı, gereksiz yazışmaların
önlenmesi bakımından söz konusu yasa değişikliği hakkında teşkilatımızın
bilgilendirilmesinin yararlı olacağı,” şeklinde bir yazı gönderdiği gözönüne
alındığında yukarıda da değinildiği üzere haciz işlemlerinin de öncelikle
üyeler nezdinde yapılmasının hak kayıplarını önleyeceğini düşünmekteyim.
2- TOPUZ Gökçen Hisse Haczi ve Satışı Ankara 2009 syf: 207
3YAYLA Ümit MKK Başkanı Bankacılar Dergisi, Sayı 71, 2009 Syf:
104)
5YAYLA Ümit MKK Başkanı Bankacılar Dergisi, Sayı 71, 2009 Syf:
104)
6- MERKEZİ KAYDİ SİSTEM Yayın tarihi : 02.07.2013 Sürüm no :
5.1 İş ve Bilişim Uygulama İlke ve Kuralları
9- YAYLA Ümit MKK Başkanı Bankacılar Dergisi, Sayı 71, 2009
Syf: 104
10- TOPUZ Gökçen Hisse Haczi ve Satışı Yetkin Yayınevi 2009 Syf
234